Temizlik Titizlik Hastalığı Nedir?
Temizlik titizlik hastalığı nedir bir bakalım. Özellikle son dönemlerde salgın hastalıklarla maskeli eve kapanma döneminden ve de popüler olan psikolog ve psikiyatristlerin psikoterapi hikayelerinden uyarlanan dizilerden sonra da sıkça varlığı görülen veya farkındalığı artan temizlik titizlik hastalığı obsesif-kompulsif bozukluğun bir türüdür.
Kişinin istemsizce sürekli tekrarlanan duygu, düşünce veya takıntıları olmasına ve bunların verdiği kaygı ve huzursuzluğu ortadan kaldırmak için çeşitli tekrarlayan davranışlarda bulunmasına Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) denir. Temizlik titizlik hastalığı, takıntı haline gelen duygu, düşünce ve davranışların temizlik ve hijyenle ilgili olma halidir. Bu durumda kişi, temizlik, temizliğin şekli, istediği gibi olup olmaması ve kirlilik üzerinden kaygılar yaşar. Temizlik titizlik hastalığına sahip olan kişi, takıntılı bir şekilde her şeyin kirli veya bir şeyle bulaşmış olduğuna inanır. Kontrolü dışında olduğunu düşündüğü çevresindeki her şeyi silme, temizleme ihtiyacı hisseder. Bu tarz davranışlar kişinin hayatını pek çok açıdan etkiler.
Temizlik takıntı halini aldığında kişinin yaşamı kısıtlanmaya başlar. Günün büyük çoğunluğunu temizlikle geçiren kişi iş, okul, özel hayat gibi hayatının diğer alanlardaki karşılıklı etkileşimdeki ihtiyaçları göz ardı etmeye başlar, sorumluluklarını yerine getiremez. Her şeyi temizleme ihtiyacı, kişinin kendisi için olduğu kadar çevresi için de bir süre sonra yorucu bir hal alır.
Temizlik takıntısı nedeniyle insanlarla görüşme sıklığı gittikçe azalır ve sosyal hayat neredeyse yok olur. Kişilerin yaşam kalitesi önemli ölçüde bozulur. Örneğin, evlerine misafir dahi kabul etmeleri veya başkalarının evini ziyaret bile edemez hale gelir. Kişi karşılıklı sosyal etkileşimin gereklerini yerine getirmediği için sosyal çevresi tarafından kabul görmemeye başlar. Bunun bir nedeni de kişinin hem kendi hayatını hem de çevresinde ona yakın olan kişileri temizlik konusunda kontrol etmeye çalışmasıdır. Örneğin, eşini eve kıyafetlerle sokamayan eve pislik bulaşacağını ve onu temizleyemeyeceğini düşündüğü için eşinin kıyafetlerini kapının önünde değiştirtmeyi uygun gören bir temizlik titizlik hastalığına sahip kişiden bahsedebilirim. Böyle bir durumda, kişi başka insanlara da benzeri şekilde davranabileceği için sosyal ilişkiler bundan olumsuz etkilenebilir. Böyle durumlar, kişinin zihinsel veya sosyal açıdan tehlikede olduğunu ve kendini insan ilişkilerinin öfke ve ekstra üzüntü yaratacak doğasından uzaklaştırmaya çalıştığını gösterir. Temizlik titizlik hastalığı olan bir kişi, onun problemini problem olarak görüp eleştirecek kişileri hayatına almamaya çalışarak kendi problemlerini çözmesine yardımcı olacak sosyal destek sisteminden de maalesef uzaklaşır.
Tabii ki bu örnek ileri seviyede bir örnek olduğunun farkındayım ancak bu rahatsızlığa sahip kişileri iyi anlamanızı istediğim için biraz detaylandırarak örnek vermek istedim.
Sürekli temizlik yapar halde olmak da kişide fiziksel bazı sorunlara yol açar. Örneğin, kişide fiziksel ağrılar, acı ve yaralar oluşur. Sürekli temizliğe mesai harcadığından, ellerinde ve vücutlarında yaralar buna ek olarak fıtık rahatsızlıkları görülebilir. Ayrıca, fiziksel enerjinin tükenmesi ve dolayısıyla yorgunluğa neden olur. Kişi bu yorgunluklar neticesinde başka konulara enerjisi kalmayacağı için fiziksel aktiviteler konusunda isteksiz olur.
Temizlik / Titizlik Hastalığının Belirtileri Nedir?
Temizliğe önem veren, titiz olan herkes temizlik hastalığına sahiptir diyemeyiz. Temizlik titizlik hastalığını bir insanın sahip olabileceği normal düzeyde titizlik temizlik düzeyinden ayıran bazı belirtiler vardır. Bunlar:
• Çok sık el yıkamak,
• Dışarıdan geldiğinde kıyafetlerin hepsini direkt yıkamak,
• Dışarıdan gelen her şeyi dezenfekte etme isteği duymak,
• Ev kirleneceği kaygısıyla misafir kabul etmeme ya da çok seyrek kabul etmek,
• Ne kadar sık temizlense de kendinin ve çevrenin temiz olduğundan emin olamamak,
• Sürekli temizleme zorunluluğu hissetmek,
• Sürekli temizlik ürünleriyle temas halinde olduğu için cilt problemleri yaşamak,
• Temiz olmadığı düşüncesi nedeniyle yoğun endişe ve huzursuzluk hissetmek,
• Temizleme aşamasında belli ritüelleri sırasıyla yapmak, örneğin; banyodan sonra belirli bir düzen ve sayıda elleri yıkamak, tuvalet veya banyo sonrası uzun süren temizlik işlemleri,
• Temizlikle ilgili düşünce ve inançların mantıklı olmadığını bildiği, hatta saçma bulduğu halde davranışlarını kontrol edememek,
• Temizlikle ilgili sorunlarda tahammülün azalması,
• Zamanın çoğunu kendini ve çevreyi temizleyerek geçirmek temel belirtilerdendir.
Temizlik Titizlik Hastalığı Neden Kaynaklanır?
Temizlik titizlik hastalığının nedeni olarak bilimsel kaynaklarda biyolojik, psikolojik ve çevresel birçok faktörün etkili olduğu vurgulanmaktadır. Çok titiz bir ailede büyümek ya da çok titiz olan bir ebeveynin çocukla ilişkisi ve iletişimi bir kişinin ilerleyen zamanlarda temizlik hastalığı yaşamasında önemli düzeyde etkili olabilmektedir. Ayrıca temizlik hastalığı; bir yakının vefatı, boşanma, iş kaybı gibi yakın dönemli ya da geçmişte yaşanmış sarsıcı bir travmanın sonucu olarak ortaya çıkabilir. Bunun dışında, yaşanan herhangi bir olaydan dolayı bir kişinin yoğun suçluluk duygusu hissetmesi de bazı durumlarda titizlik hastalığına zemin hazırlıyor.
Suçluluk duygusu çocukluk, ön ergenlik ve ergenlik dönemlerinde yani gelişim çağında bir kişinin yaşadığı geçmiş travmatik olaylardan sonra geliştirdiği suçluluk duygusu ile bile bağlantılı olabiliyor. Örneğin çocuklukta acı bir deneyim yaşamış ve zihninde “Ben pisim.’’ şemasını oluşturmuş olabilir. Psikolog olarak danışanlarla olan psikoterapi sürecinde bu bilinç dışı olayları tek tek nakış işler gibi inceler ve kişinin bu geçmiş olaylarla zihninin bu konuyu açığa çıkarmasını sağlarız. Bunlar gibi yaşanan bir olay sonucu ortaya çıkmasında en büyük etken; olaylarla karşılaşan kişinin karakteristik özellikleri ve yatkınlığı oluyor. Her geçmiş olumsuz anı her insanda aynı etkiye sahip olmuyor. Yani, bazı insanlar temizlik titizlik hastalığı geliştiriyor.
Temizlik Titizlik Hastalığını Nasıl Yenebilirim?
Temizlik titizlik hastalığı, tedavi edilmesi gereken ve tedavi edildiğinde çözümü olabilen bir psikolojik rahatsızlıktır. Belirtileri çok ilerlemeden müdahale etmek önemlidir. Tedavi edilmediği takdirde sonuçları ağırlaşabilir. Örneğin, önceleri temiz olmak için ellerini biraz fazla özenli yıkamaya başlayan birisi, sonradan kaygısını temizleme işlemini arttırarak kaygısını yönetmeye alışıp, sonrasında da müdahale edilmediğinde evine kimseyi almamaya, mümkün olduğunca kimseyle görüşmemeye başlayabilir.
Temizlik titizlik hastalığını nasıl yenebilirim sorusunu soran bir kişi genelde bu kişinin yakınları ve onu korumak isteyen ve de yorulmuş olan sevenleri olmaktadır. Obsesif Kompulsif Bozukluğun (OKB) da olarak ele alınabilecek bir çeşidi olan temizlik hastalığının tedavisinde Bilişsel Davranışçı Terapi hızlı sonuç alan ve yüksek başarı gösteren bir yöntemdir. Bilişsel Davranışçı Terapi, kişiye rahatsızlık veren düşüncelere ve zihinsel inançlara odaklanır. Aynı zamanda bu düşüncelerin getirdiği huzursuzluğu gidermek için yaptığı davranışlarla da çalışır. Böylece rahatsızlık veren düşüncelerle yüzleşmeleri sağlanarak inançların etkisini azaltmak amaçlanır. Gerekli durumlarda, özellikle ileri düzeyde ya da uzun süreli durumlarda psikoterapiye ek olarak ilaç desteğine gerek duyulabilir. Çoğu zaman, kişi psikoterapi öncesi de psikiyatri uzmanından önce ilaç desteği alarak buna ek psikoterapi çalışması ilaç ile yürütülmektedir. Böylece temizlik titizlik hastalığının kişinin üzerindeki yorucu etkilerini azaltmak mümkün olabilmektedir. Kontrol edemediğiniz düşünce, davranış ve bunlarla bağlantılı sürekli tekrar eden temizlik titizlik üzerine takıntılı davranışlarınız varsa psikolojik destek almanızda fayda vardır. Çözülemeyecek bir konu yoktur, insanız aklımızdan her geçen, eskiden düşündüğümüz, yaptığımız şeylerden suçluluk duymaya ve şimdi içten içe kendimizi cezalandırmaya gerek yoktur. Anlayarak, anlatarak, dinleyerek hem kendinize hem de yakınlarınıza eziyet etmeyin! Destekle atlatılabilir!
Temizlik / Titizlik Hastalığının Tedavisi
Temizlik titizlik hastalığının ciddi bir sorun ve tedavi edilmesi gereken bir rahatsızlık olduğundan bahsettik pekâlâ nasıl tedavi edilir ve hangi yöntemler kullanılır biraz daha netleştirmek istiyorum. Öncelikle; BDT – Bilişsel Davranışçı Terapi – Kognitif Davranışçı Terapi kullanımı kişinin düşüncelerine ulaşmamızı sağlar, en sık kullanılan yöntemlerden biridir. Düşünceye ulaşmamızın sonucunda davranışları da terapi süresince ele alma imkânımız vardır. Rahatsızlık veren düşünce ve davranışları, seans sonu verilen araç olarak kullandığımız bazı davranış ve duygu-düşünce ev ödevleri, egzersizlerle iyileştirmeyi hedefleriz.
Bir diğer tedavi yöntemi olarak kullanılan yöntem ise Dışavurumcu Sanat Terapisidir. Sanat terapisinde kişi duygularını veya anılarını (bazı özellikle travmatik geçmiş olaylar) sözel bir şekilde ifade etmekten kaçınıyorsa ifade ederek sanat aracılığıyla açığa çıkartır. Böylece uygunsuz duygu ve düşünceler estetize edilerek aslında işlenir. Kişi sanat, müzik ve sanat terapisinin kabul edici iletişim ve insan bağı ile işler. Hem bireyin içsel stresi hem de sosyal ilişkilere dair kaygıları azalır. Böylece iyileşme gerçekleşir.
Grup terapisi de bu sorun açısından bir diğer etkili terapi yöntemidir. Bu ve buna benzer sorunlara sahip olan kişilerin bir araya gelmesi ve başlarından geçen olayları anlatmaları ve birbirlerine destek olmaları ile gerçekleşir. Terapist planlı bir şekilde terapiyi yönetir. Grubun iyileştirici kardeşlik bağı da temizlik titizlik hastalığı olan kişinin sosyal açıdan ve kişinin kendiyle de barışık olması açısından faydası vardır.
Aile terapisi de temizlik titizlik hastalığı yaşayan kişilerin en yakın çevresindeki insanları ve genel olarak ailelerini de etkileyebildiği için etkili olan bir terapi yöntemidir. Bu terapi yöntemi aile üyelerini de dahil ederek temizlik titizlik rahatsızlığına sahip olan kişilerin aile ilişkilerinin iyileştirici bir aile kültürü oluşturmalarına destek olur. Hem aile üyelerinin temizlik titizlik hastalığı olana kişiye doğrudan ve dolaylı olarak onun sorununa etkisi katkısı azaltılır, hem de kişinin temizlik titizlik konusundaki sorununu yaşarken aile ile etkileşiminde diğer aile üyelerine zararı azaltılmaya çalışılır.
Son olarak da ilaç tedavisi, çoğu zaman desteğe başlanan ilk zamanlarda bir Psikiyatri uzmanına yönlendirme sağlanarak kişinin kaygısını biraz azaltarak psikoterapide sorunların daha rahat çalışılmasını sağlar. Bir başka durum da psikoterapi başlar ancak kişi temizlik titizlik sorununu çözme konusunda direnç yaşadığı gözlenirse veya o sıra hayatta başka ağır konular yaşanırsa ilaca psikiyatri uzmanı eşliğinde yönlendirme yapılarak psikoterapi ve ilaç desteği birlikte yürütülür. Burada, klinik psikolog ve psikiyatrist liyezon (mesleki iş birliği) yaparak kişinin sorunları çalışırken ilaçla korunması ve sorunların psikoterapi eşliğinde çalışılmasını sağlarlar. OKB de genel olarak ilaç ve psikoterapi birlikte kişilerin hayatında olumlu etkilere yol açar. İlaç tedavisinde, çeşitli ilaçlar, hastalığın belirtilerini azaltmak için kullanılabilir.
Yazının bitiminde vurgulamam gerekirse, her bozukluk gibi temizlik titizlik hastalığına sahip olan kişilerin de kendilerini anlamaya ve başkaları tarafından anlaşılmaya ihtiyaçları vardır. Bu yazıda olan duygu, düşünce ve davranışları kendiniz veya bir yakınınızın yaşadığınızı gözlemliyorsanız, bir psikolojik uzman desteği almanız hayat sizin ve yakınlarınızın hayat kalitesinin artmasına katkı sağlayacaktır.
Deniz Doğruöz
Uzman Psikoterapist -Klinik Psikolog
Ergen, Bireysel Yetişkin, Aile ve Çift Terapisti
İstanbul Anadolu Yakası Ataşehir
Yüz yüze ve Online Uzman Psikolog Desteği