Madde Bağımlılığı Nedir? 

Madde bağımlılığı, dünyanın birçok ülkesinde yaygın şekilde görülen ve tehlike bir boyuta doğru giden önemli bir durumdur. Madde bağımlılığının önüne geçilmesi için dünya ve ülke genelinde çeşitli önlemler alınmaktadır. Çünkü bağımlılık sadece yetişkinler için değil, çocuk ve ergenler için de büyük bir tehlike oluşturmaktadır. Ergenlikte madde bağımlılığı çok rastladığımız, hem gençlerin hem de ailelerin hayatını zorlaştıran bir problemdir. Çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemi olan ergenlikte ergenler, kendilerini kabul ettirme ve toplumda bir yer edinme çabası içindedirler. Aileden bağımsız bir kimlik oluşturmaya çalışırken onları yetişkin statüsüne getirecek davranışları sergilemeye yatkın olurlar. Yetişkinler tarafından kabul edilme isteği, yetişkinlere özgü davranışları sergilemelerine neden olur. Bu noktada ergenin yetişkinliği nasıl algıladığı önemli bir konudur. Eğer ergen, yetişkinliği sigara içmek, alkol tüketmekle bağdaştırıyorsa sigara ve alkol bağımlılığına eğilim göstermesi yüksek ihtimaldir. Peki, ergenlikte madde kullanımı ve bağımlılığa neden olan diğer etkenler nelerdir? 

Ergenler Neden Zararlı Madde Kullanımına Yönelir?

Ergenleri madde kullanmaya yönelten tek bir neden yoktur. Psikolojik, kalıtımsal, aile, sosyokültürel gibi çok farklı alanlardaki etkenler gençleri madde kullanmaya itiyor. Madde kullanımı ve bağımlılığı bir anda ortaya çıkmaz, süreç içerisinde oluşan bir durumdur. Anne babayla kurulan ilişkiler, ergenlikte madde kullanımı ve bağımlılıkta en belirleyici etkenlerin başında gelir. Ebeveynler ve çocuk arasında karşılıklı bağlanmanın sağlanmamış olması, anne baba tarafından çocuğa gösterilen yetersiz ilgi, çocuğun desteklenmemiş olması, yetersiz ya da aşırı uçlarda uygulanan disiplin, aynı şekilde eksik yada abartılmış kontrol ergeni madde kullanımına iten durumlardır. Ayrıca düşmanca, eleştirel ve yargılayıcı ebeveyn tutumları da ergenlikte madde kullanımının belirleyici rollerindendir. Anne babayla kurulan bağ ve ilişki, ergenleri madde kullanımı ve bağımlılığa yönlendirebildiği gibi aynı zamanda ergen için koruyucu bir özellik de gösterebilir. Bu nedenle ergenin alkol ve uyuşturucu maddeyle ilişkisi, anne babayla kuracağı ilişkiye de bir bakıma bağlıdır. Yapılan araştırmalar, ailede madde kullanımı ve bağımlılık öyküsünün varlığı, ergenin gelecekte bağımlılığa olan yatkınlığında belirleyici olduğunu ortaya koymuştur. Burada hem kalıtımsal hem de model alma etkilerinin rolü büyüktür. Büyürken ergenin çevresinde madde kullanan ya da bağımlı olan ebeveynin olması, ergenin bu açıdan model alacağı birinin olması anlamına gelir. Sorunlarını çözmekte zorluk yaşayan, bu aşamada alkol ya da uyuşturucu maddeye yönelen davranış modelinin varlığı, çocuk için madde kullanımına yönlendiricidir. Çünkü çocuklar öncelikle ebeveynlerinin davranışlarını örnek alırlar. Ergenlikte psikolojik gelişim süreci ve madde kullanımı arasında da doğrudan ilişki vardır. Ergenliğin getirdiği sorunlar, yoğun kaygı ve stresle başa çıkmak en önemlli konular arasındadır. Sorunlarla başa çıkmak, stres ve kaygıyı yönetmek konusunda zorluk yaşanması alkol ya da uyuşturucu maddelerden destek alma ihtiyacına götürebilir. Sosyal becerilerin düşük olması, utangaçlık, kendini ifadede zorluk da madde kullanımına yönlendiren nedenler arasındadır. Ergenleri madde kullanımına yönlendiren belirleyici etkenlerden birisi de arkadaş çevresidir. Ergenlik döneminin en önemli sosyal ihtiyaçlarından olan bir gruba ait olma, kabul görme istekleri, içinde bulundukları gruba uyum sağlamaya çalışmalarına neden olur. Uyum sağlamak istedikleri için de hayır demekte zorlanırlar. Ergenin bulunduğu çevrede madde ve alkol kullanımının onaylanması, desteklenmesi ergeni de madde ve alkol kullanmaya yönlendirir. Özetle, ebeveyn ergen arasında kurulan çatışmalı ilişki, anlayış eksikliği, aile içi şiddet, madde kullanımıyla ilgili sınırların belirsiz olması; ergenin hayır diyememesi, sosyal becerilerin düşük olması, arkadaş çevresinin maddeyle olan ilişkisi ve merakı, ergenlerin madde kullanımında belirleyici etkenlerdir. 

Ergenlikte Zararlı Madde Kullanımı ve Bağımlılık Nasıl Anlaşılır?

Ergenlerde madde kullanımı ve bağımlılığın anlaşılmasını sağlayan bazı fiziksel, duygusal ve davranışsal belirtiler görülür. Bunlar: 

• Hızlı kilo kaybı,
• İştahsızlık,
• Uyku problemleri yaşama,
• Kızarmış gözler,
• Göz altı morlukları,
• Akan burun,
• Bulantı ve kusma,
• Kıyafetlere sinen değişik kokular,
• Kişisel görünüşe ilginin azalması, özensizlik,
• Hafıza problemleri, hatırlamada güçlük,
• Hırsızlık,
• Bulunduğu, gittiği yerle ilgili yalan söyleme,
• Depresif ruh hali,
• Ani ve sık duygusal ve ruhsal değişimler,
• Genel ilgi kaybı,
• İçe kapanıklık,
• Ders başarısının ve notların düşmesi,
• Aile içi iletişimin bozulması,
• Okulda ve evde disiplin problemleri

Ergenlikte Madde Bağımlılığı Önlenebilir mi? Ailelere Tavsiyeler

Ergenlikte madde kullanımı ve bağımlılığı, daha çocuklukta hatta bebeklik döneminde kurulan ilişkiyle, öğretilenlerle önemli ölçüde önlenebilecek bir durumdur. Hem çocukluk hem de ergenlik döneminde dikkat edilmesi gerekenler: 

• Çocuğu sevgi ve güvenle çerçevelenmiş bir aile ortamında büyütmek,
• Çocuğa anlaşıldığını hissettirmek,
• Kurallar, ilişkiler ve disiplin konusunda tutarlı ve sürekli olmak,
• İstemediği ya da doğru olmadığını düşündüğü konularda hayır diyebileceğini öğretmek,
• Kendi sınırlarını koyma ve koruma konusunda desteklemek,
• Çocuğun öz güvenini geliştirmede yardımcı ve destek olmak,
• Sorunlarla nasıl baş edebileceğini öğretmek,
• Duygu ve düşüncelerini paylaşması için fırsat tanımak,
• Yargılayıcı, eleştirel ebeveyn tutumlarından uzak durmak,
• Alkol, uyuşturucu madde ve sigarayla ilgili sınırların açık ve net çizilmesi,
• Koyulan kural ve sınırlara ebeveynlerin de uyum sağlaması, çocuklara model olması,
• Ergenin aktivitelerine, sosyal çevresi, arkadaşlarına karşı ilgili olmak, ne zaman, nerede, kiminle olduğu gibi ayrıntıları bilmek,
• Hobi edinmeleri konusunda destek olmak,