Psikolojik Şiddet Nedir?

Psikolojik şiddet, yakın veya devamı zorunlu bulunan ilişkilerde bir kişi veya birkaç kişinin bir başkasına veya bir kişinin birden fazla kişiye uyguladığı adaletsiz ve sevgisiz olarak duygusal güç kullandığı bir tür şiddettir. Psikolojik şiddet, fiziksel şiddet gibi görünür ve gözlenir olmadığı için psikolojik şiddete maruz kalan kişi üzerinde rahatsızlık yaratan bir davranış örüntüsüdür. Yakın ilişkilerde, arkadaşlıklarda, işyerlerinde ast-üst veya çalışma arkadaşları arasında, okullarda öğrenciler arasında veya öğrenci öğretmenler arasında, ebeveynler ve çocukları ile kardeşler veya akrabalar arasında psikolojik şiddetin izlerine rastlamak mümkündür. 

İlişkilerde psikolojik şiddet davranışlarına baktığımızda sürekli eleştirmek, tehdit etmek, aşırı kıskanıp kısıtlamak, yalnız ve ilişkisiz bırakmak, sosyal ortamlarda küçük düşürücü davranışlar, aklıyla oynayıp kandırmak (manipülasyon) gibi davranışlarla duygusal açıdan eziyeti gözlemlemek mümkündür. Psikolojik açıdan mağduriyete uğrayan kişilerde anksiyete, kaygı, özgüven düşüklüğü, aşırı gerginlik, başkalarına karşı öfke veya depresyon görülür.

Psikolojik şiddet neleri kapsar?

Psikolojik şiddet, bir bireye duygusal olarak eziyet etmek amacıyla uygulanan, gözlenebilen veya dışarıdan hiç anlaşılamayacak türde davranış ve yaklaşımları içerir. Bu davranış ve yaklaşımlar neticesinde bunlara maruz kalan kişi duygusal ve sosyal açıdan mağduriyet yaşayarak kendilerine olan saygı, sevgi ve güvenlerini kaybeder. Özgüvenleri azaldığı için de yaşam kaliteleri azalır. 

Psikolojik şiddet, aşağıda belirtilen tehditkâr davranışlarla dışarıdan da maruz kalan kişi tarafından da anlaşılabilir:  

• Dijital Ortamla, Teknolojiyle Tehdit: Dijital ortama erişimini kısıtlamak, dijital ortamdaki hareket ve eylemlerine dair yorumlarda, eleştirilerde bulunmak, sosyal çevresiyle etkileşimini engellemek, dijital kimliğini kullanarak subliminal mesajlar vermeye çalışmak, başka hesaplar kullanarak kişiyi linç veya rezil etmeye çalışmak, aile veya yakın arkadaş gruplarında dışlama veya bir kişiyi zor durumda bırakacak eylemler sergilemek.

• Duygusal Tehdit: Bir kişinin acı çekmesi, üzülmesi, suçlu hissetmesi için kendini suskunlukla geri çekmek, duyarsızlık göstermek, karşılaştırma yapmak, psikolojik bir yaranıza veya zayıf noktanızı hatırlatmak, başkalarına gösterdiği ilgiyi sizden esirgemek, sözel olarak imalı tehdit, alaycılık ve aba altından sopa göstererek korkutma şeklinde gözlenir.

• Ekonomik Tehdit: Bir kişinin ekonomik ihtiyaçlarını karşılamamak, ekonomik açıdan özgürlük alanlarına müdahale edip onu kendisine muhtaç etmek, ekonomik açıdan beceri ve özgüvenini kıracak şekilde davranmak, çalışmasını engellemek ve işten çıkartmak veya ödemesi, harçlığını kesmek şeklinde görülür.

• Jest ve Mimiklerle Tehdit: Sözsüz ve beden diliyle yapılan, dışarıdan bakıldığında en fazla maruz kalan kişinin anlayabileceği ancak ifade edildiğinde “Amma da abarttın!”, “Yok öyle bir şey!”, “Fazla alıngansın!”, “Kafanda kuruyorsun!” gibi karşılıklar alınabilecek kadar üstü örtük pasif agresif ifadelerle, jest ve mimiklerle birini tehdit etmektir. Yan bakmak, dinlerken esnemek, göz teması kurmamak, telefonun ekranına bakmak, hassas olunan konularda özellikle göstere göstere istenmeyen davranışı yapmak. 

• Manipüle Etmek: Bir kişinin düşünce, davranış ve duygularını kurnaz zekâ oyunlarıyla kontrol edip yönlendirerek yalan söylemek, bir şeyi olduğundan farklı göstermek, korkutmak ve suçlamak.

• Özgüven Gelişimini Engellemek: Bir kişinin kendini geliştirerek başarı ve özgüven kazanmasını engelleyecek şekilde ilgi, destek, kaynak, teşvik ve takdirden mahrum bırakmak.

• Sosyal İzolasyon ile Tehdit: Bir kişiyi yakın çevresinden uzaklaştırıp kopartmak ve yeni çevrelere dahil olmasını engellemek, sosyal medya hesapları ve telefonla iletişimini kısıtlamak.

• Sözlü Tehdit: Bir kişiye aleni aşağılama, korkutma, eleştiri, küfretme, emretme, ağır hakaret veya bunu başkasına yaparak size aba altından sopa göstermek şeklinde davranış ve yaklaşımlarla psikolojik şiddet ortaya çıkar.

Psikolojik Şiddet Neden Oluşur?

Psikolojik şiddet, ilişkilerde oturmamış olan güç dengelerini diğer kişiyi gücü elde edemeyecek hale getirebilmek amacıyla art niyet, gizli niyet taşıyan bir sebep olduğunda ortaya çıkar. Şiddet diğer kişiyi bezdirip, sindirerek ilişkide söz alamaz, diğer kişi üzerinde etkisini kullanamaz hale getirmeyi amaçlar. Burada, cezalandırma, kontrol etme isteği ve manipülasyon söz konusudur.

İş ilişkilerindeki psikolojik şiddet ise, “mobbing” olarak yaygın haliyle bilinen Türkçe’de ise “bezdirmek” olarak karşımıza çıkar. Rekabet, kıskançlık veya güç savaşları nedeniyle işyeri gibi fazlaca zamanımızı alan bir ortamda duygusal, sosyal, fiziksel ve zihinsel olarak bize zararı olan bir davranıştır. Genelde, insanlar arası, departmanlar arası, ast-üst ilişkileri ve genel kurumsal kültür yapılandırılmadıysa psikolojik şiddet daha çok karşımıza çıkabilmektedir. En çok psikolojik şiddetten mağdur olan kişi, bu tarz kurumlarda bir şekilde konum açısından gücü ele geçirdiğinde yaşadığını başkalarına da uygulama eğilimde olarak psikolojik şiddet kültürünün devamına katkıda bulunabilir. 

Yöneticilerin, zaman zaman iş performansının artması amacıyla psikolojik ve sosyal ortam baskısı uygulayarak çalışanlar arası ilişkilerde birbirlerine karşı kışkırtmaları, bir kişiye taşıyabileceğinin üzerinde iş yükü verilmesi, destek ve iş birliği düzeyinin artan rekabetle birlikte azalması işyerlerinde psikolojik şiddetin artmasına sebep olabilmektedir.

Bireysel kişisel faktörler de şiddetin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Kontrol etmeye yatkın, sosyal ilişkilerde manipülasyon yapma eğilimi olan, fiziksel, duygusal, ekonomik veya hayat deneyimi ve bilgi gücünü kullanarak şiddet uygulamaya yatkın olabilmektedir. Bazı kişilerse, ilişkide gücünü kullanmama, sınır koyamama, “iyi olma” veya “kötü olmama” adına beklentilerini ifade edememek, kaybetme korkusu yaşayarak özgüven eksikliği yaşama ve duygu yönetememe nedenleriyle psikolojik şiddete maruz kalan taraf olabilmektedir.

Çocukluk döneminde büyüme sürecindeki psikolojik ortam da bir kişinin psikolojik şiddetin mağduru veya faili haline gelmesine sebep olabilmektedir. Büyüme sürecinde, duygusal veya fiziksel olarak şiddet görerek büyüyenler duygularını düzenleme ve empati yoksunu olarak psikolojik şiddeti güncel hayatlarında stresli konu ve ilişkilerde yaşamaya yatkın olabilmektedirler.

Psikolojik şiddet için vurgulanması gereken en önemli konu: bu davranış ve yaklaşım, bir kişiye bilinçli olarak zarar verme ve bu davranışı kasıtlı olarak engellememek sebebiyle yapılır. Psikolojik şiddeti uygulayan kişi kendisinin ve diğerlerinin sınırına saygı ve özen göstermediği için kural, sosyal çevre, kanuni haklar iyice öğrenilerek psikolojik şiddet uygulayan kişinin bu davranışı durdurması mecbur edilerek sınırları hatırlatılmalıdır.  

İlişkilerde psikolojik şiddet uygulayan da uygulanan da psikolojik açıdan destek alması gereken kişilerdir. Çözememiş oldukları psikolojik problemlerin halı altına süpürülmüş olması nedeniyle öfke gibi kaliteli bir duygu ve enerjiyi ya boşa harcayarak ya da içlerine atarak hayat kalitesini düşürmektedirler. Destek mutlaka alınız!

Psikolojik Şiddetin Belirtileri Nelerdir? 

Psikolojik şiddetin belirtileri dediğimizde fiziksel şiddetin belirtilerine göre dikkatli bir göz ile anlaşılabilecek bir durumdur. Psikolojik şiddetin belirtileri nelerdir diye sorulduğunda ilk akla gelenlerden belirtilerden bazıları: 

• Özgüvenin düşük olması,
• Yoğun kaygı ve depresyon yaşanması,
• Dışlanmak veya sosyal ortamlarda grubun dışında bırakılmak, ayrımcılığa maruz bırakılmak,  
• Duygusal açıdan çöküntü yaşamak ve hayattan zevk alamama ve isteksizlik yaşamak,
• Sürekli gergin, huzursuz olmak ve öfke nöbetleri geçirmek,
• Kendini yalnız, dikkate alınmamış ve yokmuş gibi hissetmek,
• Kimsenin kendisine yardım edemeyeceğini hissetmek,
• Başkasına yaptığı psikolojik eziyeti kimsenin göremeyeceği, engelleyemeyeceği ve koruyamayacağını sanmak, 
• Kimseye güvenememek ve güvenebileceğine dair umut hissedememek,
• Vucutta ağrılar (baş, omuz, sırt, mide), enerji düşüklüğü, sindirim ve mide sorunları gibi fiziksel sorunlar yaşamak,
• İş, okul gibi alanlarda verimlilik ve öğrenme performanslarında düşüş görülmesi ve verimsizliktir.

Bu belirtilerin sayısı arttıkça psikolojik şiddet döngüsü daha da hızlanacağı için belirtileri gözlemlediğinizde döngünün artmaması için mutlaka psikolojik şiddet döngüden çıkabilmek için psikolojik yardım alın!

Psikolojik Şiddetin Tedavisinde Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?

Psikolojik şiddetin tedavisi bu şiddete maruz kalan ve uygulayan kişi açısından farklılıklar görülmektedir. Ancak, şiddetin tedavisinde failin mağdurla empati kurması ve psikolojik şiddetin yerine sağlıklı iletişim ve sınırlar konusunda farkındalık çalışması veya ilaç desteği alması konusunda yönlendirme yapılır. Psikolojik şiddet  mağduru olan kişiye de çoğunlukla duygusal sağlığı açısından psikolojik kalkanlar oluşturması ve özgüveninin artmasına odaklanılmaktadır. Bu farklılıklara rağmen, genelde psikolojik şiddetin psikoterapisi veya tedavisinde dikkat edilmesi gereken bazı aşamalar şunlardır: 

• Aile ve arkadaşların destekleyici yönlerinin mağdurun hayatına psikolojik güç kaynağı olması için dahil edilmesi sağlanır,
• Hayat kalitesinin öfkenin insan yaşamındaki faydalı kullanım alanlarının arttırılması hedeflenir, 
• İlaç tedavisi (Psikiyatri uzmanı ve/veya Nöroloji uzmanı eşliğinde) farmakolojik açıdan anksiyete, kaygı, depresyon veya nörolojik sorunların iyileşmesini sağlar. Bu çalışma planlanır,
• Mağdur olan kişinin güvende, rahat ve eleştirilmeyeceği bir ilişki atmosferi oluşturulur,
• Mağdur olan kişinin kendine olan saygısı ve özgüvenini kazanmasına yardımcı olmak için onun varsa güçlü yönlerini yeniden açığa çıkarması veya güçlendirecek, iyi ve mutlu hissetmesini sağlayacak sosyal ortamlara dahil olması desteklenir,
• Mağdurun duygularını dinlemek, onun kendini ve travmalarını anlatabilmesini sağlayacak destekleyici ortam sağlanır,
• Tedavi sürecinde failin psikolojik şiddet uygulamasını engelleyecek ilişkisel, sosyal ve hukuki sınırlar ilişkide işletilir,
• Tedavi sürecinde, mağdurlar iyi hissetmeleri ve tedaviye devam etmeleri konusunda motive edilir. 
• Tedavi sürecine dahil olan failin genelde mağdurun psikolojik destek almasını engellemek ve psikoterapi sürecini sabote etmeye çalışacağı unutulmamalıdır, 
• Tedavinin sürecinde, danışanın hayatının geneli psikolojik şiddet sarmalının devam ettirilmemesi için takip edilmeli ve mağdurun iyileşme sürecinde gerileme olmaması için çalışma ona uygun planlanır,

Psikolojik Şiddetin Tedavi Süreci Sonunda Neler Elde Edilir?

Psikolojik şiddetin tedavi sürecinin sonunda neler elde edileceğine baktığımızda temel olarak faile sınır koymak için mağdurun psikolojik kalkanlar oluşturması sağlanır. Bu doğrultuda mağdurun duygusal sağlık, özgüven ve hayat kalitesinin iyileşmesi hedeflenir. Psikolojik Şiddet Tedavisi İstanbul Ataşehir ve yakın bölgeye verdiğim uzman psikolog olarak psikoterapi çalışmalarım sırasında edindiğim deneyimler bu doğrultudadır. Psikoterapi ile psikolojik şiddetin tedavisi süreci sonunda elde edilebilen sonuçlar genelde şunlardır: 

• Hayat alanlarının birçoğunda huzur, verimlilik ve haz alınmasında artış,
• Hayat kalitesinde artma,
• İyi bir zihinsel sağlık ile odaklanma, hayatın olumlu yönlerini görebilme, sorun çözme veya sorunları çökmeden idare edebilme becerilerinde artış,
• Korkular ve kaygılarda azalma,
• Özgüvende artış,
• Sosyal ilişkilerde iyileşme.

Tedavi sonunda elde edilebilecek sonuçlar, mağdur olan kişinin maruz kaldığı şiddete ne kadar süre ve ne kadar yoğun olduğuna da bağlıdır. Ayrıca, kişinin kişilik özellikleri ve tedavi edilmemiş kişilik bozuklukları taşıyıp taşımadığı da psikoterapi tedavi sürecinde etkili olmaktadır.

Özetle, psikolojik şiddetin hayatın kalitesini azaltmasına engel olun!

Deniz Doğruöz

Uzman Psikoterapist -Klinik Psikolog 

Ergen, Bireysel Yetişkin, Aile ve Çift Terapisti

EMDR 2.Düzey Terapisti –

Yüz yüze ve Online Uzman Psikolog Desteği 

Psikolojik Şiddet Tedavisi İstanbul Anadolu Yakası Ataşehir